Kızkardeşleşmek, Etimolojik Bir Sapma Mı?-Volkan Odabaş

Cihat Duman, eleştirdiği ‘şey’lerin omzundan bakıyor okura bu defa.

Kızkardeşleşmek’le(*) kendi şiir dilinde söyleyiş olanakları deniyor. İroninin ve

humorun sınırlarında dolaşıyor. Bazı loncalara selam gönderiyor. Bazı köşe taşlarını

yerinden ediyor, sarsıyor, parçalıyor.

“Kendime bir özlemek aldım kokluyorum” diyen şair, yalnızlığa lirik açılımlar ekleyen

nice şiirlere gönderme yaparak, bu tür şiirler üreterek ortalıkta boy gösteren şairleri

de hedef alıyor. Kendi kalbine inanmayı seçenlerin tarafından bakıyor hayata.

“Kendini bil ” gibi bir didaktik söylemle okuru uyarmayı ihmal etmiyor. Şiirimizde çok

tartışılan ve hala tartışılmaya devam eden seksen kuşağı şairlerinin nerede olduğunu

merak ediyor. Merakı kendince tabi…

Yer yer küfüre ve argo bir şiir diline hakim olan kitabıyla Cihat Duman, geç kuşağın -

ki 80’li yıllarda doğan şairleri kastediyorum- öne çıkan adlarından. Ürettiği yeni yeni

sözcükler ve sözcük öbekleriyle, kendi dünya algısını ve bu bağlamda poetikasını

kurmayı başaran şairlerden. Sorun edindiği durumların, olayların, olguların üzerinden

kendisiyle içli dışlı olmadan, merkezden çok çevreyi göstermeyi seçen bir şiir Cihat’ın

şiiri.( Gözleri: İki Film Birden ve Bedava Dakikam Var başlıklı şiirleri özellikle burada

anmak istiyorum ). Özbenle ayrı düşünmeyen, çatışmayı duyguların ötesinde katı

gerçekliğin aksayan ve komik yanlarından aktarmayı seçen kitapta, şairin devraldığı

şiir mirası ve izini sürdüğü şairlerin peşinden gittiği söylenebilir. Peki kimdir bu

şairler?

Argoyu şiire yedirdiği için Can Yücel; kendi trajedisi ile yüzleşmekten kaçınarak ironiyi

ve cinselliği şiirine taşımayı seçtiği için Cemal Süreya; bireysel olanla toplumsal

olanın arasını kesin çizgilerle çizmeyip, zaman zaman karşı tarafa geçmeyi seçtiği

için Metin Eloğlu.

Fakülte Bahçesinde Ettiğim Nutuk adlı şiir, yukarıda adı geçen şairlerle akrabalık

kurduğunu gösteriyor Cihat Duman’ın: “komik olmak istiyorum herkes bana götüyle

gülsün // tanrıyla iki kez görüşürüz değil mi/ikisi arasında görmezlikten gelme bir yer

küre/”aşk da biraz böyledir işte/askeri rejimler dahil // bi şey söylemek

istiyorum/yazmak, hangi tür suskunluğun tercümesiyse artık…

Cihat Duman şiirinde imge, savrukluğun ve düzensizliğin yarattığı etkiyle

bütünleşiyor. Şiirsel töz, bu etkinin anlam katmanlarında gizleniyor. Parçalardan

bütüne doğru yol alan bir şiir bu. Güldürücü ama trajik; yalın ama sarsıcı; daha da

ötede uyumsuz ve cin fikirli: “kalple bağlantıyı koparmış bi torba damar/tartsam üç

buçuk kilo gelecekti/o yüzden harfleri esirgemedim/seni bir patlıcanı prize takar

gibi/0luşmuş bir şekilde aklımda bembeyaz tutuyorum”. Şairin kendi lirizmine olanak

olarak geliştirdiği şu söylem bile bir hinlik taşıyor sanki: “ölüm bizi boynu kırık bir it

gibi/boynu kırık bu dünyaya bırak gitmişti”

Reşit İmrahor’dan alıntılanan bir epiğrafla açılan ikinci bölümde Cihat Duman,

modern toplumun ve modernliğin yarattığı tutunamama halini bireyin hayat

karşısındaki ‘saçmalama’ olanaklarını da kullanarak anlatıyor. Bir yerde olan ama

olduğu yeri net olarak algılamayan kişilerin ruhunu kazıyor şair. Derinlere iniyor,

dinsel ritüellerin kıskacındaki insanı, kutsadığı değerlerin hiçliğiyle tanıştırıyor:

“kahreden rabbinin adıyla okur/benseni birdamlagözyaşından yarattım sonra

boğuldun”. Ciğerlerine kadar interneti olan bir kalabalığın içinde, yalnız ve yoksul

geçinenlerin yanına sığınıyor. Onlara göre bir tavır takınıyor. Demokrasi diye

insanlara yutturulan yalanları açık ederken, iktidarını pekiştirmeye çalışan tüm

düzenbazların ipliğini de pazara çıkarıyor.

Cihat Duman kızkardeşleşmek’te, Türkçenin alışılmış söz dizim kalıplarını bozuyor

çoğu kez. Dilin cümle yapısını ve semantik niteliklerini şiir dili bağlamında yeniden

kurguluyor. Kendi şiirinin biçemine yeni bir zemin arıyor. Sözcüğün başında ve

ortasında bazı heceleri büyük harfle yazıyor. Bu bölümdeki “Allah’ını SEVersen

Aşağıdaki Fiileri İNCELE” ve “İlkokul Defterimin 26. Sayfası” adlı şiirler bu bakımdan

oldukça dikkat çekicidir.

“Yalnızlığın da bir a mı var?” adlı üçüncü bölümde şair, eleştiri oklarını bu defa daha

da keskinleştirir. Kadınların nesneleştirilmesinden duyduğu nefreti dile getirir.

Görselliğin yüceltildiği çağda, kadına biçilen rol modellerini alaya alır. Ruhtan

uzaklaşan, kalpten kovulan bireyin içine düştüğü bunalımları okura gösterir.

Bağımlılıkları elinde bocalayan burjuvazi sınıfının tükenmişliğine değinir: “iş hayatı ev

hayatı çocuk va’kravat/muhteşem hareketler fuzuli borçlar”

Cihat Duman, sözcüklerin çağrışım olanaklarını sonuna dek kullanmayı seçiyor

kitapta. Arkaik sözcüklerin varlığı, gündelik dilin dışında bambaşka bir dil yaratmak

istediğini gösteriyor şairin. Şairin dilsel bu tavrı, şiirdeki sorunsalın ifade biçimini

belirginleştiriyor. Forwad, uhuş, fatarsan, olumsallamak, amışır, zantur, axşE, naratif,

taşkala, vizzik… gibi sözcüklerin anlamları, şiirlerin bütününe bakılarak

çözümlenebilmektedir ancak.

“10 Saniye Boyunca Benn ” de şair, kendine ayna tutmayı seçmiştir. Şiir öznesi,

belirlenen zaman aralığında kendisini kuşatan nesnelerin ve diğer varlıkların yerini

belirlemeye çalışır. Beş duyunun algılama biçimlerini sıralar. İçinde yaşadığı gerilimi,

çevrenin ruhunda bıraktığı etkiyle birleştirir. Basit gibi görünen ve taşrada hissedilen

boşlukta olma halini, adeta bir sinemasal dille aktarır. Betimlemeler yaparak, zihninde

oluşan görüntüleri yerli yerine oturtmayı dener.

“Gizli Forvet” adlı dördüncü bölümde Cihat Duman, başta internet olmak üzere

medya dilini şiirindeki temel problemin iletici aracı olarak yeniden dönüştürüyor.

Rakamlardan, harflerden, sayılardan, farklı yazı punto boyutundan yeni bir söyleyiş

alanına kayıyor. Merkezde ‘kadın’ın toplumdaki fenomolojik varlığına göndermelerde

bulunuyor. Devletin, toplumun, dinin, geleneklerin, töresel kuralların kuşattığı kadın

kimliğini sorguluyor. “Aile-çocuk-anne” üçgeninde kadınlara farklı yaşam alanları

açıyor şair şiirlerinde: “çok yalnızım anneler, salatalık soyup verseneler/şu çocuklar

en sonunda beni çıldırtıp gidecekler”

Verili dilin ve kültürün yarattığı bütün toplumsal düzene itiraz ediyor gibidir Cihat

Duman’ın şiiri. Bu yönüyle Ece Ayhan’la bir dirsek bağı kurduğu söylenebilir. “Kaos

Teorisinde Fraktal Kadar Üzgün” başlıklı şiirde şöyle der bir yerde özne: “devlete

vatandaş olarak devlet vatan ediliyordur bu/anneler insan, çiçekler toprak, mezarlar

petrol doğuruyor”

Şair, toplumun farklı katmanlarından, sınıflarından çoğu kadının insanlık hallerini

ironik yanlarıyla aktarıyor bu bölümde. Kaynana şefkatine muhtaç gelinlerden, bakire

kızlardan, Bülent Ersoy gibi cinsiyet değiştirenlerden, Aslılardan, Leylalardan, popüler

kültürün içinde olan siyaset ve sanat kadınlarından, erotiksi kadınlardan, şampuan

reklamında oynayan kadınlardan, mülkiyeti ellerinde bulunduran kerhane

kadınlarından yola çıkarak varoluşun neliğini sorgulamaya ve anlamlandırmaya

çalışıyor.

Cihat Duman son bölümde, Oğuz Atay’ın Tehlikeli Oyunları’nı şiirine taşıyor. Burada,

türler arası bir geçişle romanın ruhunda bıraktığı izleri öz trajedisiyle bütünleştiriyor.

Bu defa şair, yaşadığı ülkeyi ve ülke sorunlarını romanın ana kahramanı olan Hikmet

Benol’la empati kurarak göstermeye çalışıyor: “kırmızı bir gerçek yazdı/insanın altını

çizdi/gerçeklere kızılmaz//ülkemizin dört bir yanı köylülerle çevrilidir/ülkemizde dağ

vardır//asker gönderince teşekkür gönderirler//şimendifer üzerinde duran toplu

heykeller”

Kendi iç hesaplaşmasını, modern edebiyatın kurucu metinlerinden biri olan bu eser

üzerinden sağlıyor. Dünya ile arasına koyduğu sınırı daha da belirginleştiriyor Cihat

Duman. Hastalıkla pençeleşen yüzyılın ölümünü izlemektedir çaresizce, sanat diye

ortaya atılanların sahteliğine itiraz etmektedir, büyük bir “oyun yeri” olarak

tanımladığı ülkesindeki kötülüklerden uzak durmak için çaba göstermektedir. Bu

tiyatral sahnede, aklını yitirmiş bir ‘insanlık’ panoroması çiziyor aslında şair. Erdemin

uzağına düşmüş insanın kötülüğe batmış gövdesini kurtarmaya çalışıyor bir bakıma.

Şairin Oğuz Atay’la bağ kurma nedeni, her iki yapıtın da –biri roman, biri şiir- “acı bir

alayla”(**) okuru yüz yüze bırakmasıdır sanırım. Öyle ki kendi gecekondusuna

çekilen Hikmet Benol gibi şair de kendi taşrasına çekilmiştir. Acılarını, korkularını,

sanrılarını, çevresini kuşatan yalnız ve çaresiz insanları, umutsuzluğunu, büyük bir

oyun sahnesine dönüşen dünyayı buradan anlamlandırmıştır.

Cihat Duman, bir düşüşün acı çığlığını, kahkahalarla duyuruyor bize. Bilgeliğin sırrına

ermek için yol gösteriyor. Oynadığımız bu büyük oyunu kazanmanın tek kuralını

açıklıyor kızkardeşleşmek’te:

“dünyada yeteri kadar acı var zaten/ /aklımızı koruyalım ”

(*) kızkardeşleşmek, Cihat Duman, Pan Yayıncılık, İstanbul, Mart 2012, 84 s.

(**) Sabitfikir’in 14. sayısında / Nisan 2012, Murat Gülsoy’un Tehlikeli Oyunlar üzerine yazdığı yazı

dikkat çekicidir.

Volkan Odabaş, Sincan İstasyonu Haziran 2012